همه چیز در باره ی ماه

           ماه

ماه دارند. زمین یک ماه دارد و مریخ دو ماه کوچک دارد. در عوض سیاره های خارجی تر خیلی بزرگ مثل منظومه های شمسی کوچک هستند. چون تعداد زیادی ماه دارند که دور آنها می گردند. مشتری 25 ماه دارد که دست کم شش مایل یا ده کیلومتر قطر دارند و تعداد زیادی هم ماه های کوچک تر دارد. چهار تا از ماه های بزرگ تر مشتری به ماه های گالیله مشهورند. چون گالیله ستاره شناس مشهور ایتالیایی آنها را در سال 1610 با یکی از اولین تلسکوپ ها کشف کرد. بزرگ ترین ماه گالیله بزرگ ترین ماه منظومه شمسی هم هست و گانیمد(Ganymede)  نام دارد. این ماه حتی از سیاره های پلوتون و عطارد هم بزرگ تر است. زحل 25 ماه دارد که دست کم شش مایل یا ده کیلومتر قطر دارند و تعدادی ماه های کوچک تر هم دارد. بزرگ ترین ماه زحل تیتان (Titan)  جوی ضخیم تر از جو زمین دارد و قطرش از پلوتون و عطارد هم بزرگ تر است. اورانوس 21 ماه دارد. تعداد ماه های نپتون 11 تاست. دانشمندان حدس می زنند که سیاره های خیلی بزرگ شاید ماه های ریز خیلی بیشتری داشته باشند که هنوز کشف نشده اند. پلوتون اصلاً ماه ندارد.

ماه زمین

ماه تنها قمر طبیعی زمین است. با این که ماه درخشان ترین جسم در تاریکی شب است، مثل زمین و بقیه سیاره ها از خود نور ندارد و نور خورشید را باز می تاباند. ماه یک کره  سرد و خشک است که سطحش ازسنگ و گرد و خاک پوشیده شده. ماه, جو ندارد. بیش از 70 فضاپیما تا به حال به ماه فرستاده شده و 12 فضانورد به سطح ماه قدم گذاشته اند و 320 کیلوگرم از سنگ و خاک ماه را به زمین آورده اند.

سطح ماه تاریک و روشن است. مناطق روشن زمین های بلند هستند. مناطق تاریک, مکان هایی هستند که میلیاردها سال قبل, زمانی که آتشفشان ها انفجار داشته اند, گدازه در آنها جریان داشته. سپس گدازه منجمد شده و سنگ صافی را تشکیل داده

نتایج مأموریت هایی که اخیراً انجام شده بر این دلالت دارد که ممکن است در قطب های ماه مقداری یخ وجود داشته باشد. درسال 1998 وجود مقداری یخ آب در هر دو قطب گزارش شد. برخورد ستاره های دنباله دار با ماه, آب را به ماه منتقل کرده است و مقداری از این آب ها به مناطق خیلی سرد و بسیار تاریک قطب ها رفته اند.

فاصله زمین تا ماه با اشعه لیزری که از زمین فرستاده شد, با احتمال خطای پنج سانتی متر اندازه گیری شد. این اشعه بازتاب دهنده لیزر توسط فضانوردان روی  ماه کار گذاشته شد

دانشمندان عقیده دارند که حرکت ماه به دور زمین باعث شده در طی میلیاردها سال زمین ثبات آب وهوایی خیلی بیشتری پیدا کند و همین ممکن است بر رشد و توسعه زندگی بر روی زمین اثر گذاشته باشد.

یکی از نمونه های تأثیر ماه برآب وهوای زمین جزر و مد است.

همیشه یک طرف ماه رو به زمین است. چون ماه خیلی نزدیک به همان مدتی که یک باربه دور زمین می گردد یک بار هم  دور محورش می چرخد. طرف دیگر ماه برای اولین بار در سال 1959 مشاهده شد. در این سال فضاپیمای "لونا"ی اتحاد شوروی سابق به دور ماه گشت و از آن عکسبرداری کرد. نیل آرمسترانگ و باز آلدرین در فضاپیمای "آپولو 11" ناسا که مایکل کالینز هم در آن بود، اولین انسان هایی بودند که در سال 1969 به ماه قدم گذاشتند. برای کسب اطلاعات درباره رکوردهای فضانوردان .

اگر ما روی ماه بایستیم آسمان را همیشه حتی در طول روز تاریک می بینیم. همین طور در هر جای ماه که بایستیم -البته از جایی که بتوانیم زمین را ببینیم- زمین را همیشه ثابت در یک نقطه در آسمان می بینیم. چرخش زمین فقط قاره های مختلف را به انسانی که روی ماه است نشان می دهد.

ماه چگونه به وجود آمده؟

یک نظریه می گوید که جسمی به اندازه مریخ به زمین برخورد کرده. در نتیجه موادی از زمین به خارج فوران کرده است. این مواد بیرون ریخته شده از زمین با موادی که از جسمی که با زمین تصادف کرده بودند جدا شده، با هم ابری از سنگ های بخار شده را در اطراف زمین تشکیل می دهند و در مدار زمین قرار می گیرند. ابر سرد می شود، به هم فشرده می شود و به یک حلقه کوچک تبدیل می شود. اشیاء کوچک با هم جمع می شوند و ماه را تشکیل می دهند.

سرعت زیاد جمع شدن این مواد کوچک انرژی زیادی را به صورت گرما آزاد می کند. در نتیجه ماه گداخته می شود و اقیانوسی از مواد مذاب یا سنگ گداخته تشکیل می شود. این گدازه به آهستگی سرد و جامد می شود. دانشمندان از روی سن قدیمی ترین سنگ هایی که از ماه جمع آوری شده به این نتیجه رسیده اند که ماه حدود 5/4 میلیارد سال قبل تشکیل شده است.

چرا ماه تیره و روشن است؟

یشه علت وجود لکه های تاریک و روشن روی ماه برای بشر سؤال بوده. حالا مشخص شده که لکه های روشن ماه در واقع  کوهستان های بلند ماه است که ترآ (Terrea)، که یک کلمه لاتین است و معنی زمین یا خشکی را می دهد نامیده می شود. البته در واقع این بخش های بلند پوسته اصلی ماه هستند که بعدها بر اثر برخورد سیارک ها، شهاب سنگ ها و ستاره های دنباله دار صدمه دیده و فرورفتگی پیدا کرده اند. در واقع  قسمت های تاریک که "ماریا" نامیده می شوند، همین گودال هایی هستند که بر اثر برخورد به وجود آمده اند و بین 5/2 تا چهار میلیارد سال قبل با گدازه های تیره پر شده اند. منطقه ماریا نسبت به مناطق دیگر جوان تر است. برای کسب اطلاعات بیشتر درباره چاله های ماه اینجا را کلیک کنید.

مدار ماه

ماه به طور متوسط حدود 238900 مایل (384 هزار کیلومتر) از زمین فاصله دارد. موقعی که ماه از همیشه به زمین نزدیک تر است، فاصله اش تا زمین 221460 مایل (356410 کیلومتر) می شود. زمانی که از همیشه از زمین دورتر است یعنی در موقع اوج, 252700 مایل ( 406700 کیلومتر) از زمین فاصله دارد. البته به طور کلی ماه در حال دور شدن از زمین است. ولی سرعت دور شدن آن بسیار کم و حدود 2/3 سانتی متر یا (2/11اینچ) در هر سال است.

ماه درتقریباً یک ماه زمینی (27 روز و هشت ساعت) یک بار دور زمین می گردد. در همین مدت هم یک بار دور محورش می چرخد. در نتیجه همیشه یک طرفش به سمت ماست.

مدار ماه در طول زمان گسترش پیدا کرده به طوری که حالا ماه کندتر از قبل دور زمین می گردد. البته زمین هم حالا کند تر از قبل می گردد. برای مثال یک میلیارد سال قبل ماه به زمین خیلی نزدیک تر از حالا بود. یعنی حدود 200 هزار کیلومتر از زمین فاصله داشت و فقط 20 روز طول می کشید که دور زمین بگردد. همچنین روز زمین به جای 24 ساعت 18 ساعت بود. جزر و مدهایی هم که ماه بر روی زمین ایجاد می کرد خیلی قوی تر از حالا بود. چون ماه به زمین نزدیک تر بود.

لیبریشن

مردم روی زمین بعضی وقت ها می توانند یک بخش کوچک از طرف دیگر ماه را ببینند و به این ترتیب ما می توانیم 59 درصد سطح ماه را از روی زمین ببینیم. البته همیشه همین 59 درصد رو به ماست و بقیه ماه که بخش دورتر است را هیچ وقت نمی توانیم ببینیم. این موضوع به خاطر تفاوت ها در درجه حرکت مداری ماه ( لیبریشن مربوط به عرض جغرافیایی) است.

خسوف

در هر 6585 روز یعنی هر 18 سال یک بار، خورشید، ماه و زمین درست در یک موقعیت و راستا قرار می گیرند. در نتیجه نور خورشید به ماه نمی رسد و ماه تاریک می شود.

اندازه

قطر ماه 2140 مایل (3476 کیلومتر) است که 27 درصد قطر  زمین است. یعنی قطر ماه کمی بیش از یک چهارم قطر زمین است.

تأثیر جزر و مد ناشی از جاذبه ماه بر روی زمین, حدود دو برابرقوی تر از تأثیر جزر و مد ناشی از جاذبه خورشید است. میزان تفاوت اندازه زمین و ماه در مقایسه با سیاره های دیگر و ماه هایشان کم است. بقیه سیاره های منظومه شمسی که ماه دارند, ماه هایشان در مقایسه با خود سیاره خیلی کوچکند و تأثیرکمتری روی سیاره دارند.

جرم و جاذبه

جرم ماه حدود یک به 81 جرم زمین است که بالغ بر 7/35 ضربدر 10به توان 22 کیلوگرم می شود.

به خاطر این که ماه جرم کمتری نسبت به زمین دارد، نیروی جاذبه اش هم حدود یک ششم جاذبه زمین یا فقط 17 درصد جاذبه زمین است. برای مثال یک فرد 100 پوندی (45 کیلوگرمی) وزنش روی ماه 17 پوند (6/7 کیلوگرم) می شود. همچنین اگر کسی جسمی را از بالای ماه رها کند آن جسم بسیار کندتر از همان جسم در کره زمین به سطح ماه بر می گردد. تراکم یا چگالی ماه 3340 کیلوگرم در متر مکعب است که حدود سه پنجم چگالی زمین است.

دما

دمای ماه در طول روز به حدود 130 درجه سانتی گراد (265 درجه فارنهایت) می رسد. دما در شب پایین می آید و به 173- درجه سانتی گراد (280- درجه فارنهایت) می رسد. در بعضی از گودال های عمیق نزدیک قطب ها دما همیشه نزدیک 240- درجه سانتی گراد (400- درجه فارنهایت) است.

جو

ماه جو ندارد. اما مقادیر کمی از گازهایی مشخص بالای سطح ماه هستند. این گازها اکثراً به صورت باد خورشیدی به ماه رسیده اند. باد خورشیدی جریان مداومی از از گازهاست که از خورشید می آید و بیشتر شامل هیدروژن و هلیوم است و همراه با آن مقداری نئون و آرگون نیز وجود دارد. به خاطراین که ماه جوی مثل جو زمین ندارد, همیشه حتی در طول روز آسمان ماه همیشه سیاه است و همیشه می توان ستارگان را دید. همچنین ماه در سکوت است. با وجود این که امواج صوتی درمیان هوا سفر می کنند، هیچ صدایی نمی تواند به ماه برسد.

ماریا

ماریا معنی دریا می دهد. ماریای روی ماه نقاشی های روی ماه است که ما از زمین می بینیم. این نقاشی ها به خاطر این ماریا نامیده می شوند که ستاره شناسان اولیه فکر می کردند این مناطق دریاهای خیلی بزرگی هستند. ماریا بیشتر روی طرفی از ماه متمرکز شده که رو به زمین است. طرف دورتر از این طرح ها بسیار کم دارد.

آتشفشان ها

بعد از دوره آتشفشانی در ماه, ماه سرد شد و از آن موقع تقریباً بدون تغییر باقی مانده. به جز تغییراتی که بر اثر جریان ثابتی از بارانی از شهاب سنگ ها و ستاره های دنباله دار, بر روی ماه ایجاد می شود. سطح ماه از شن و خاکستر زغال با مقدار زیادی خاک نرم تشکیل شده. این سطح نرم, باریک است و ضخامت آن از دو متر درجوان ترین بخش ماریا تا شاید 20 متر در قدیمی ترین سطح کوهستان متغیر است.

بر خلاف زمین، در حال حاضر ماه حرکت صفحات پوسته یا آتشفشان های فعال ندارد. فضانوردان آپولو در دهه 1970 زلزله های کوچکی را در عمق چند صد کیلومتری ماه ثبت کردند. وجود فوران های کوچکی از گاز هم از بعضی از گودال ها گزارش شده است.

چاله آریستارچاس (روی گوشه اشنوس پروکلاروم). این چاله گرد بسیار عظیم 25 مایل (40 کیلومتر) قطر دارد و از لبه تا کف آن 2/2 مایل (6/3 کیلومتر) عمق دارد. مقدار بسیار زیادی مواد پرتابی (موادی که بر اثر برخورد بیرون افتاده اند) چاله را احاطه کرده است

سطح ماه از میلیون ها گودال پوشیده شده که اکثراً گرد هستند و به وسیله شهاب سنگ ها، ستاره های دنباله دار و سیارک ها ایجاد شده اند. ماه جو ندارد تا در مقابل برخورد اشیاء از آن حفاظت کند. در حالی که زمین جو دارد و بیشتر اشیائی که از فضا می آیند به جو زمین برخورد می کنند و می سوزند.

همچنین در ماه باد وجود ندارد و فعالیت زمین شناسی اندکی در ماه صورت می گیرد و این باعث می شود این گودال ها پوشیده نشوند و همین طور بدون تغییر باقی بمانند تا شیء بعدی به آن برخورد کند و آن را تغییر دهد.

قطر این گودال ها به صدها کیلومتر می رسد. اما تعداد زیادی از این گودال ها با گدازه پوشیده شده اند و فقط بخش هایی از خارج آنها قابل دیدن هستند.

بزرگ ترین گودال ماه کلاویوس (Clavius) است که 160 کیلومتر )100 مایل) قطر دارد. 

ریل به دره های باریک وطولانی روی سطح ماه گفته می شود. "ریل هادلی" دره ای طولانی روی سطح ماه است. این ریل 125 کیلومتر (75 مایل) طول و 1300 پا (400 متر) عمق و تقریباً یک مایل (1500 متر) در عمیق ترین نقطه عمق دارد. این دره با گدازه بازالتی مذابی پوشیده شده که کانال شیب داری را لایه لایه کرده. 

ماه یا سیاره دوگانه

زمین و ماه از نظر اندازه به هم نزدیکند. قطر ماه یک چهارم قطر زمین است و جرم ماه یک به 81 جرم زمین است و از این نظر با بقیه سیاره ها و ماه هایشان متفاوتند. بقیه سیاره ها و ماه هایشان از نظر اندازه این قدر به هم نزدیک نیستند. ماه واقعاً دور زمین نمی گردد. بلکه هماهنگ با زمین دور خورشید می گردد.

کاشفان ماه

از سال 1959 دانشمندان شروع به کشف ماه از طریق فضاپیماهای روبوت کردند. در آن سال اتحاد جماهیر شوروی سابق یک فضاپیما به نام لونا3 (Luna3) را به طرفی از ماه که دیده نمی شود فرستاد. این فضاپیما اولین عکس ها را از طرف دیگر ماه گرفت. لونا در زبان لاتین معنی ماه می دهد.

 

جای پای باز آلدرین فضانورد روی  ماه. عکس از آپولو11 در 1969

در سال 1969 فضاپیمای آپولو روی ماه نشست و نیل آرمسترانگ اولین بشری بود که قدم به کره ماه گذاشت. 

سنگ های ماه

فضانوردان ناسا 842 پوند (382 کیلوگرم) از سنگ های ماه را برای مطالعه به زمین آورده اند. ترکیب سنگ های ماه خیلی شبیه به ترکیب سنگ های زمین است.

ماه آبی

وقتی در طول یک ماه زمینی دو بار ماه کامل دیده می شود, به ماه کامل دوم ماه آبی گفته می شود. هر فصل سه ماه کامل دارد. اگر چهار ماه کامل در یک فصل رخ دهد, ماه سوم ماه آبی نامیده می شود.